آیا دختر شما هم به لوازم آرایش علاقه نشان می‌دهد؟ آیا با وجود آنکه از مضرات لوازم آرایش برایش گفته‌اید، باز هم به استفاده از آن‌ها اصرار دارد؟ اشکال آرایش کردن دختران از نظر روانشناسی چیست؟ ریشه‌ی این مشکل کجاست؟ بهترین کار برای مقابله با آرایش کردن کودکان چیست؟
اگر بخواهیم آرایش کردن کودکان را بررسی کنیم باید ابتدا به یک مسئله مهم بپردازیم و آن “نقش پذیری جنسیتی”است.
نقش‌پذیری جنسیتی
نقش پذیری جنسیتی به معنای آموختن رفتارها و ویژگی‌هایی است که هر جامعه برای زنان و مردان خود مناسب می‌داند.
در اغلب فرهنگ‌ها و جوامع، دختران از همان کودکی نقش مادر را در بازیهای کودکانه تمرین و پسران از کودکی باید خود را برای سرپرستی اقتصادی یک خانواده آماده کنند.
این دسته از کودکان، در ابتدا تعریف ابتدایی خود را از یک مرد واقعی یا یک زن واقعی را در فعالیت‌های روزانه، مانند خانه‌داری یا به عهده داشتن مسئولیت مالی خانواده، محدود می‌کنند.
به طور کلی نقش پذیری بچه‌ها و نحوه آموزش آن بستگی به عوامل مختلفی از جمله فرهنگ و نیاز جامعه‌ی آن‌ها دارد.
البته برخی روانشناسان معتقدند که این مسئله به تفاوت ذاتی دختران و پسران نیز باز می‌گردد.
روانشناسان بارها در آزمایشات خود متوجه شده اند که؛ برخی از پسران نوپا نسبت به دختران هم سن خود، فعالیت بیشتری برای جلب توجه اطرافیان انجام می‌دهند و یا برخی از پسران حساسیت بصری بالاتری نسبت به یک جسم متحرک در مقایسه با دختران دارند.
با توجه به این دو مورد ممکن است والدین شاهد آرایش کردن کودکان پسر خود نیز باشند.
در واقع طبق نظر دانشمندان، برای تاثیرگذار بودن یک محیط و فرهنگ خاص بر روی یک کودک، یک آمادگی اولیه و یک پیش زمینه لازم است که در درون کودک، به صورت علاقه یا استعداد وجود دارد.
اما جدای از این علاقه ذاتی، عواملی مانند جلب توجه بیشتر اعضای خانواده و یا جذاب بودن رنگ‌ها و تنوع لوازم آرایشی نه تنها دختران، بلکه پسران نونهال را نیز ترغیب می‌کنند.
کودک از روش‌های گوناگون برای آموختن نقش خود در جامعه استفاده می‌کنند؛ از جمله:
- مشاهده‌ی همسالان
- مشاهده والد همجنس
- تنبیه‌ها و تشویق‌ها
حدود سه سالگی کودک متوجه جنسیت خود می‌شود. برای مثال اگر از کودک بپرسید، می‌تواند خود را به عنوان یک دختر یا پسر معرفی کند و اگر از او درباره سایر اشخاص خانواده یا دوستانش بپرسید، می‌تواند بر اساس اسم، لباس و.. جنسیت شخص دیگری را نیز تشخیص دهد.
به عنوان مثال در جامعه ما اگر یک نفر روسری به سر داشته باشد یا گل سر زده باشد، کودک می‌داند که او دختر است و اگر پیراهن مردانه به تن و موهای کوتاهی داشته باشد متوجه می‌شود که او پسر است.
کودکان با گذشت زمان متوجه می‌شوند که مسئله‌ی جنسیت فراتر از پوشش ظاهری است و هویت جنسی خود را می‌پذیرند. این نقطه‌ی شروع یادگیری نقش‌های خود به عنوان دختر یا پسر است.
“من پسرم پس باید مثل پسرها رفتار کنم” یا ” من دخترم و باید مثل دخترها باشم”.
نقش‌های جنسیتی دختران
1. مادری
در بازیهای کودکانه عموما از دختران توقع می‌رود که بازی‌هایی نقش‌های مادرانه و با لطافتی مانند عروسک بازی انجام دهند.
در واقع دختران متوجه می‌شوند که عضو گروه بانوان هستند و تلاش می‌کنند در کارهای خود شبیه بانوان مورد علاقه خود عمل کنند. برای مثال؛ شبیه به مادر آشپزی کنند یا عروسک خود را بخوابانند و با توجه به رشد جامعه امروزی شغل مادر خود را با بازیهای مشابه، بازنمایی کنند.
به طور خلاصه دقیقا کارهایی که والد جنس موافق (یعنی مادر) آن را انجام می‌دهد.
2. زیبا و لطیف بودن
یکی از انتظاراتی که از دختران وجود دارد، لطیف بودن، زیبایی و … است.برای مثال، برای تشویق یک کودک دختر از صفاتی مانند زیبا، خوشگل و … استفاده می‌شود. حتی اگر هدف تشویق هوش و ذکاوت یک دختر باشد به گونه‌ای به زیبایی وی نیز تاکید می‌شود: آفرین دختر باهوش قشنگم!
3. همدلی
یکی از تفاوت‌های بارز دختران و پسران تقویت شدن نقش همدلانه در دختران و رقابت جو شدن پسران است. این صفت در جامعه امروزی نقش کمرنگی دارد اما در فرهنگ سنتی و بزرگسالانی که کودکی خود را در دهه‌های پیش گذرانده‌اند بسیار واضح است.
در واقع به طور کلی دختران بیشتر شنوای صحبت‌ها و گرم و صمیمی هستند و راحت تر احساسات دیگران را درک می‌کنند. در صورتی که این نوع رفتار در پسران کمتر وجود دارد و امروزه به مراتب حس همدلی و صمیمیت در کودکان پسر، بیشتر از گذشته است اما متاسفانه به دلیل تعریف غلط جامعه از غرور و مردانگی، احساسات لطیف خود را بروز نمی‌دهند.
به عبارت دیگر پسران با دوستان همجنس خود روابطی به صمیمیت روابط دختران برقرار نمی‌کنند و جنس این صمیمیت متفاوت می‌شود.
اشکال آرایش کردن کودکان از نظر روانشناسی چیست؟
پیش‌تر به انتظاراتی که اطرافیان نسبت به فرزندان دختر خود نظیر لطیف بودن و زیبایی دارند، اشاره کردیم. در واقع همین صفات و انتظارات باعث می‌شوند که کودک برای عضویت در گروه دختران و به عبارتی دیگر؛ برای دوست پیدا کردن راحت تر، صفت زیبایی را لازم دارند.
جدای از زیبایی چهره، که امری ژنتیک است، زیبایی رفتار، گفتار و البته نوع پوشش نیز بسیار مطرح است.
اما این نقش لطافت و زیبایی درست جایی باعث آسیب می‌شود که کودک زیبایی را به زیبایی چهره و اندام محدود کند.
بارها از آسیب‌های مخرب فضای مجازی و زیبایی‌های دروغین بر روی خانم‌های بالغ شنیده‌ایم و قطعا این آسیب بر روی کودکان بیشتر خواهد بود.
رواج مصرف گرایی در خصوص پوشاک و اسباب بازیهای گران قیمت، زیبایی بی عیب و نقص و دروغین کودکان اینفلوئنسر باعث شده اند که دختران مدام در تلاش باشد تا خود را زیباتر و بی‌نقص تر جلوه دهد و ممکن است با گذر زمان احساس کند که چهره‌ی طبیعی و کودکانه او زیبا نیست.
این می‌تواند شروع یک آسیب بزرگ باشد که به صورت آرایش کردن‌های مداوم ظاهر می‌شود اما در نگاه عمقی تر نشان دهنده احساس ناامنی و ترس از عدم مقبولیت توسط اطرافیان می‌باشد.
در واقع آرایش کردن می‌تواند عزت نفس کودک را خدشه دار کند.
توجه به یک نکته در این قسمت ضروری است:
کودک نسبت به جهان پیرامون کنجکاو است ومانند یک دانشمند کوچک سعی در ایجاد تغییرات جزئی و بررسی آثار آن تغییرات دارد.
در نتیجه در صورت مشاهده‌ی آرایش کردن کودکان برای اولین بار، باید در نظر گرفت که این می‌تواند صرفا یک کنجکاوی ساده و آزمایش برای دیدن تاثیرات آن باشد.
چرا کودکان به آرایش کردن علاقه مند می‌شوند و به آن عادت می‌کنند؟
1. والد و الگوهای نزدیک
بدیهی است که مادر به عنوان مراقب اصلی کودک و البته مهمترین الگوی او، می‌تواند تاثیرات بزرگی بر این رفتار داشته باشد.
به طور مثال مادرانی که مدام از چربی‌های شکم خود شکایت می‌کنند می‌توانند باعث به وجود آمدن دیدگاهی در دختران با شعار “هرچه لاغرتر، بهتر” شوند. که البته آثار مخرب جسمی و روانی زیادی بر کودکان و نوجوانان مانند اجتناب از غذا خوردن و یا ترس از پوشیدن لباس‌های خاص را به همراه دارد.
در خصوص آرایش نیز ممکن است کودک بارها از اطرافیان از تاثیرات معجزه آسای آرایش شنیده باشد. تعریف‌هایی مانند؛ “با آرایش بسیار تغییر کرده‌ای” یا “چقدر با این آرایش زیبا تر شده ای” می‌توانند به راحتی در ضمیر ناخودآگاه کودک این باور را ثبت کند که صرفا با آرایش زیباست.
در صورتی که حس می‌کنید این باورهای غلط و عدم اعتماد به نفس در کودک شما ایجاد شده است، با جملاتی مانند “زیبایی طبیعی صورت بسیار خاص و منحصر به فرد است و زیبایی که با آرایش به دست می‌آید دروغین و موقت است و هیچگاه جایگزین زیبایی طبیعی شخص نمی‌شود” باور او را تغییر دهید.
جملاتی مانند “چهره طبیعی تو بسیار زیبا تر از و مقبول تر از چهره با آرایشت است.” یا “ما تورا همانگونه که هستی دوست داریم و با آرایش علاقه قلبی ما به تو و حتی تعداد دوستانت تغییری نخواهد کرد” می‌توانند اعتماد به نفس کودک را به او باز گرداند.
2. پاداش‌ها
در ابتدا باید به مفهوم پاداش توجه کرد؛ “پاداش در واقع رفتار و بازخوردی است که موجب احساس خوشایند در فرد می‌شود.” به صورت ذاتی، همه‌ی انسان‌ها مورد توجه قرار گرفتن را دوست دارند. اما توجه می‌تواند مثبت یا منفی باشد.
توجه مثبت می‌تواند لبخند، تشویق کردن، خندیدن، در آغوش گرفتن، و … باشد. توجه منفی رفتارهایی نظیر اخم کردن، داد زدن، چشم غره رفتن و … است.
انسان‌ها اعم از کودک یا سالمند درصدد دریافت توجه برمی‌آیند و حتی دریافت توجه منفی برای آن‌ها از توجه نکردن بسیار لذت بخش تر است.
برای کودکی که آرایش میکند نیز این امر صادق است.
ممکن است کودک در وهله‌ی نخست این کار را صرفا برای کنجکاوی انجام دهد اما زمانی که با پاداش، اعم از توجه مثبت یا حتی منفی، از جانب اطرافیان خود روبرو شود، این پاداش باعث تکرار رفتار و درنهایت تثبیت آن می‌شود.
بهترین کار در مواجهه با آرایش کردن کودکان چیست؟ابتدا از خودتان شروع کنید
این امر به تکرار رفتار کودک، سن او و فرهنگ ربط دارد. گاهی اوقات در یک فرهنگ آرایش نوع خاصی از مو پسندیده است و در فرهنگی دیگر ناخوش‌‌آیند.
برای مثال، ممکن است در فرهنگی کشیدن سرمه در چشم عملی درمانی و سالم محسوب شود و در فرهنگی دیگر آرایش نامتناسب با سن کودک.
حتی ممکن است در سنین دو یا سه سالگی صرفا یک تقلید کورکورانه از رفتار مادر باشد و مشکلی ایجاد نکند.
با در نظر گرفتن این موارد به دستورالعمل‌های زیر توجه کنید:
- ابتدا از خودتان شروع کنید: آیا من خودم را بدون آرایش دوست دارم؟ آیا با این مسئله که دیگران چهره‌ی بدون آرایش من را ببیند مشکلی ندارم؟
در صورت وجود مشکل خودتان را در یک چالش بیندازید؛ابتدا میزان آرایش خود را کم کنید.
سپس روزها دیرتر آرایش کنید و شب‌ها زودتر صورت خود را بشویید. سعی کنید در جمع خانواده و دوستان آرایش کمتری داشته باشید.
مطلب پیشنهادی: فیس واش: اولین گام روتین پوستی + معرفی 7 شوینده صورت
هر روز برای خودتان حداقل ده دقیقه زمان بگذارید؛ با هدف سلامتی ورزش کنید. موارد مثبت چهره و اندام خود را بنویسید.
در واقع این موارد تلاشی برای برداشتن عینک بدبینی خود است و باعث می‌شود که واقع بینانه تر به خودتان نگاه کنید.
اکثر انسان‌ها نقصی در چهره یا اندام خود دارند. مهم این است که انسان خود را هر آنگونه که هست دوست بدارد.
2. 1در صورت مواجهه با کودکی که آرایش کرده است نه سرد باشید و نه مشوق. بگذارید کودک طبق میل خود این تجربه را برای یک یا دو بار داشته باشد( مخصوصا زمانی که کودک شما زیر 3 سال سن دارد.)
3 اگر کودک پرسید زیبا شده یا نه، به او بگویید چه زمانی که آرایش میکند و چه زمانی که آرایش نمی‌کند زیباست. اما چهره‌ی بدون آرایش او زیباتر است.
4. برای کودک محدودیت‌هایی از جنس زمان، مکان و لوازم آرایشی بگذارید. مثلا تنها اجازه دارد برق لب مخصوص به خود را استفاده کند. این اجازه فقط در خانه است و وقتی مهمان به خانه می‌آید و یا قصد بیرون رفتن از خانه را دارید، باید آن را پاک کند.
5. توجه کودک را از مسئله‌ی زیبایی چهره به زیبایی رفتار سوق دهید؛ زمانی که قصد دارید از کسی تعریف و تمجید کنید، به جای گفتن جمله‌ی چقدر زیباست، از جمله‌ی “چقدر با وقار صحبت میکند” یا “چقدر برای رسیدن به هدف خود تلاش کرده است” استفاده کنید.
البته این مستلزم آن است که والدین نیز شخصا، به این موارد بیش از ظاهر توجه داشته باشد.
6. در صورت برخورد با فردی که از ظاهر دخترتان تعریف میکند حرف او را تایید کنید و یک ویژگی رفتاری دیگر را که دخترتان داراست بیان کنید. برای مثال تلاشگر بودن، دقیق بودن، مهربان بودن و… او را نیز یاد آور شوید.
نویسنده: سرکار خانم شکیبا مرشدی‌زاد / روانشناس