سیستم ایمنی بدن چیست؟
سیستم ایمنی بدن مجموعه ای پیچیده از سلول ها و پروتئین هاست که به بدن کمک می کند بین سلول های سالم بدن و عوامل خارجی یا داخلی بیماری زا تمایز قائل شده و از بدن در مقابل عوامل بیماری زای خارجی مانند ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها، انگل ها و اجسام خارجی از یک سو، و سلول های ناسالم داخلی مانند سلول های سرطانی از سوی دیگر، محافظت کند.
- مهم ترین ارگان های بدن که درایمنی نقش دارند تیموس، مغز استخوان، غدد و عروق لنفاوی، پوست، کبد، طحال و لوزه ها هستند.
- گلبول های سفید خون از جمله لنفوسیت ها و نوتروفیل ها مهم ترین سلول های سیستم ایمنی هستند.
- آنتی بادی ها یا پادتن ها نیز ملکول هایی هستند که بدن برای مبارزه با سلول های بیماری و عوامل بیماری زای خارجی می سازد.
- تب و ترشحات مخاطی نیزنمونه هایی از مکانیسم های سیستم ایمنی برای مقابله با عوامل بیماری زاست.
سیستم ایمنی بدن کودکان چگونه عمل می کند؟
سیستم ایمنی بدن انسان در طول زندگی مراحل مختلفی را پشت سر می گذارد.
دوران نوزادی و کودکی از جهات مختلف بسیار حائز اهمیت است. از هفته ی چهارم بارداری، سلول های سیستم ایمنی شروع به رشد می کنند. در طول سه ماه پایان بارداری آنتی بادی ها از مادر به جنین منتقل می شود، اما در هفته های اول تولد میزان آنتی بادی ها کاهش می یابد. آغوز و شیر مادر یکی از بهترین منابع تقویت سیستم ایمنی نوزاد و شیرخوار است. همچنین واکسیناسیون به تقویت سیستم ایمنی بدن کودکان کمک می کند.
از بدو تولد تا سه ماهگی، سیستم ایمنی نوزاد، به ویژه در مقابل عفونت های ویروسی، بسیار آسیب پذیر است. بنابراین از تماس مستقیم پوستی، به ویژه بوسیدن، وهمچنین رفت و آمد و مهمانی،بپرهیزید.
سیستم ایمنی نوزاد به تدریج تکامل می یابد. دوره هایی از افت سیستم ایمنی در سال های اول زندگی به طور طبیعی اتفاق می افتد. طبق اغلب منابع، سیستم ایمنی کودک در سن ۷ تا ۸ سالگی در بالاترین سطح خود قرار می گیرد.
به طور متوسط کودکان ممکن است ۴ تا ۸ بار در سال به بیماری های تنفسی خفیف مانند سرماخوردگی، سینوزیت، عفونت گوش و… مبتلا شوند که هر اپیزود ممکن است تا ۱۰ روز ادامه پیداکند. در کودکانی با سیستم ایمنی طبیعی، بیماری به درمان پاسخ داده و علائم بدون عوارض بهبود می یابد.
اختلالات سیستم ایمنی بدن
اگر سیستم ایمنی بدن از تعادل خارج شود، موجب بروز عوارض و علائم در فرد می شود.
اختلالات سیستم ایمنی بدن علائم مختلفی را ایجاد می کنند که به طیفی از بیماری ها، از بیماری های روماتیسمی و آلرژیک تا سرطان منجر می شود.
- اگر فعالیت سیستم ایمنی بدن بیش از حد نرمال باشد، می تواند موجب ایجاد آلرژی، آتوپی، اگزما یا آسم شود.
- ممکن است سیستم ایمنی، سلول های بدن را غریبه فرض کند و واکنش غیر طبیعی نسبت به سلول های بدن نشان دهد که منجر به بیماری هایی می شود که اصطلاحا خودایمنی نامیده می شوند، مانند دیابت نوع یک، ارتریت روماتویید و…
- همچنین تضعیف سیستم ایمنی موجب عفونت های مکرر، طولانی، مقاوم به درمان و یا غیرمتعارف می شود. اختلال در سیستم ایمنی می تواند به گسترش بدخیمی ها منجر شود.
چه زمان ممکن است فرزندتان نیاز به بررسی سیستم ایمنی داشته باشد؟
علائم و نشانه های بسیار گسترده ای وجود دارد که موجب شک به اختلالات سیستم ایمنی بدن کودکان می شود. هیچ کدام از این علائم الزاما به معنی اختلال سیستم ایمنی نیستند.
علائم پوستی، تنفسی، عضلانی، عفونی، گوارشی و… ممکن است نشانه ای از اختلال سیستم ایمنی باشند. در صورت بروز علائم با پزشک کودکتان جهت ارزیابی بیشتر مشورت کنید. برخی از این علائم عبارنتد از:
- سابقه خانوادگی بیماری های مرتبط با سیستم ایمنی یا سابقه خانوادگی مرگ توجیه نشده قبل از ۳۰ سالگی؛
- سابقه HIV یا عفونت های دوران بارداری در مادر نوزاد؛
- ابتلای کودک به بیماری زمینه ای از جمله حساسیت به شیر گاو، عدم تحمل لاکتوز، بیماری های مادرزادی قلبی، کم کاری تیرویید، کم خونی، تالاسمی و…
- تغییر وزن ناگهانی و ناخواسته و یا عدم رشد قدی و وزنی مطلوب؛
- اسهال طولانی: اسهال در کودکان به صورت دفع مدفوع شل، بیش از ۶ بار درروز، تعریف می شود. اگر اسهال کودکتان بیش از ۳ هفته طول بکشد ممکن است نشانه ای از اختلال سیستم ایمنی باشد.
- خشکی چشم به طوری که سوزش، خارش، التهاب ایجاد شود و فرد حتی وقتی می خواهد گریه کند توان تولید اشک نداشته باشد.
- خستگی طولانی مدت که باخوابیدن بهبود نمی یابد.
- ضایعات پوستی غیر متدوال در نقاط مختلف بدن، مثلا قرمزی دائمی گونه ها و بینی، پلاک های کمرنگ پوستی و زردی می توانند نشان دهنده اختلال سیستم ایمنی باشند؛
- درد، تورم یا سفتی مفاصل مختلف بدن
- سرفه های طولانی مدت و سابقه حساسیت های خوراکی یا تنفسی
- ریزش موها به صورتی که نقاط مختلفی را به صورت دایره ای درگیر می کند.
- تاخیر در افتادن بند ناف
- کبود شدن آسان بدن یا خونریزی های غیر قابل توجیه؛
- زخم هایی که بهبود نمی یابند؛
- لمس توده جدید در هر نقطه از بدن، یا دردناک شدن، تغییر سایز و ویژگی های توده ی قدیمی
- عفونت های مکرر، طولانی یا مقاوم به درمان نیز ممکن است نشانه ای از اختلالات سیستم ایمنی بدن باشد.
عفونت مکرر:
دو بار یا بیشتر عفونت شدید در سال (عفونتی شدید تلقی می شود که به آنتی بیوتیک خوراکی پاسخ ندهد، منجر به بستری بیش از یک هفته شود یا تب ادامه پیداکند)
بیش از شش نوبت عفونت تنفسی اثبات شده در سال
یا نیاز به مصرف آنتی بیوتیک بیش از دوماه تعریف می شود.
پزشک چه بررسی هایی ممکن است برای ارزیابی سیستم ایمنی فرزندتان انجام دهد؟
- شرح حال مناسب، اولین گام تشخیص اختلالات سیستم ایمنی است.
- سابقه بیماری ها، بستری ها، علائم و واکسیناسیون فرزندتان را بدانید.
- معاینه بالینی از اهمیت زیادی برخوردار است.
- ممکن است پزشک شما آزمایش خون، ادرار و مدفوع، عکس از قفسه سینه، تست های پوستی و تست تنفس یا سی تی اسکن سینوس برای فرزندتان درخواست بدهد.
- برخی بررسی های تخصصی و فوق تخصصی ایمونولوژیک و ژنتیکی نیز به صلاحدید پزشک ممکن است درخواست شود.
اگر فرزندتان به اختلالات سیستم ایمنی مبتلا نیست، برای تقویت سیستم ایمنی بدن کودکان چه اقداماتی می توان انجام داد؟
- شیر مادر یکی از بهترین منابعی است که سیستم ایمنی شیرخوار رابهبود می بخشد.
- واکسیناسیون علیه بیماری های مسری خطرناک موجب تقویت سیستم ایمنی بدن کودکان می شود.
- خواب کافی
- اجتناب از دود سیگار ، قلیان و…
- برنامه غذایی شامل میوه و سبزیجات تازه که خوب شسته و ضد عفونی شده باشند.
- رعایت بهداشت فردی، از جمله شستشوی منظم دست ها، قبل از پختن، سرو و خوردن غذا.
- خانوادگی ورزش کنید.
- ویتامین های C ,D ,E در تقویت سیستم ایمنی موثرند. همچنین املاح معدنی از جمله سلنیوم ، آهن، اسیدفولیک و روی نیز موجب تقویت سیستم ایمنی می شوند. بهترین راه دریافت این ریزمغذی ها و ویتامین ها، مصرف میوه و سبزیجات تازه، قارچ، ماهی و گوشت است. در صورت نیاز با مشورت پزشک از مکمل ها می توان استفاده کرد. دوز مکمل ها براساس شرایط کودک شما تنظیم می شود، پس خودسرانه به کودکتان مکمل ندهید.
- لبنیات و به ویژه ماست مروبیوتیک را در سبد غذاییتان بگنجانید.
- سیر، بادام، زنجبیل، چای سبز و عسل نیز می توانند به تقویت سیستم ایمنی بدن کودکان کمک می کنند.
- ازبوسیدن شیرخواران جدا بپرهیزید.
