علت یبوست در کودکان ؛ علائم، پیشگیری و درمان آن

عادات اجابت مزاج کودکان متنوع است و می تواند به سرعت تغییر کند. درحالی که برخی کودکان به طور منظم مدفوعشان را دفع می کنند، برخی از توالت رفتن فراری اند! دفع مدفوع سفت و دردناک یا دفع مدفدع با فواصل طولانی، که به عنوان یبوست در نظر گرفته می شود، یکی از شایع ترین مشکلات در انسان و به ویژه کودکان است. مصرف کم مایعات، تغییر عادات غذایی و برخی بیماری ها می توانند به یبوست در کودکان منجر شوند!

دفع مدفوع در کودکان با تغییر سن و رژیم غذایی تغییر می کند. هر نوزاد باید در بیست چهار ساعت اول زندگی اولین دفع خود را انجام دهد. کودکانی که شیر مادر مصرف می کنند معمولا کمتر دچار یبوست می شوند. در حالی که در انتخاب نوع شیرخشک برای شیرخوارانی که شیر مادررنمیخورند باید دقت کرد. در سنین بالاتر، هر کودک به طور متوسط روزی یک بار مدفوع دفع می کند‌. باوجود آنکه یبوست و علائم همراه آن می تواند برای والدین، مربیان مهد و کودکان بسیار آزاردهنده باشد، معمولا کم خطر بوده و با راهکارهای آسانی قابل کنترل است و در موارد محدودی نیاز به اقدامات تشخیصی و درمانی تخصصی نیاز دارد.

علائم یبوست در کودکان:

• کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته
• حرکات سخت دستگاه گوارش که با درد و سختی در دفع همراه باشد
• درد شکم یا مقعد هنگام دفع
• نشت مایع آبکی در لباس زیر کودک (که نشان می دهد مدفوع سفت مانع از خروج مدفوع نرم و شل پشت خود شده و در نتیجه مدفوع آبکی از اطراف مدفوع سفت نشت می کند و موجب کثیف شدن غیرارادی لباس کودک می شود)
• رگه های خون روی مدفوع
• مدفوع سفت، بزرگ و خشک همراه با حرکات دردناک روده

چرا کودکان دچار یبوست می شوند؟

علل مختلفی در کودکان می تواند منجر به یبوست شود:

• اجتناب کودک از اجابت مزاج

کودکان به علل مختلفی ممکن است از اجابت مزاج اجتناب کنند. درد هنگام دفع، ترس از توالت، احساس معذب بودن در مکان های ناآشنا و توالت عمومی از شایع ترین عللی هستند که منجر به خودداری کودکان از دفع مدفوع می شود!

• عدم تمایل به توقف بازی

کودکان حدود دو سال، بازی کردن را به دستشویی رفتن ترجیح می دهند. گاهی کودکان برای اثبات قدرتشان با لجبازی در مقابل توالت رفتن مقاومت می کنند.

• آموزش نامناسب توالت رفتن

آموزش توالت رفتن (که در ایران اصطلاحا گرفتن بچه از پوشک نامیده می شود) اگر به شیوه نامناسب یا زود آغاز شود می تواند منجر به مقاومت کودک در مقابل دفع مدفوع شود. این عدم دفع اختیاری در طول زمان می تواند به یک عادت غیراختیاری تبدیل شود که اصلاح آن دشوار خواهد بود.

• تغییر رژیم غذایی

تغییر رژیم غذایی ، به ویژه مصرف کم مواد غذایی حاوی فیبر ونوشیدن آب به مقدارناکافی، می تواند منجر به یبوست شود . یکی از شایع ترین زمان هایی که کودک دچار یبوست می شود ، از زمان شروع تغذیه کمکی و تبدیل تغذیه انحصاری با شیر مادر به رژیم غذایی حاوی مواد جامد است که معمولا از ۶ ماهگی آغاز می شود. تغییر نوع شیرخشک نیز می تواند منجر به یبوست شود.

• تغییر در عادات متداول روزانه کودک

تغییر در عادات متداول روزانه کودک، از جمله هوای گرم، استرس، مسافرت و … می تواند منجر به یبوست شود. شروع مهد کودک یا مدرسه نیز گاهی موجب بروز یبوست در بچه ها می شود.

• حساسیت به شیر گاو یا مصرف مقادیر زیاد محصولات لبنی حاوی شیر گاو یا بز

• مصرف برخی داروها به ویژه داروهای درمان بیماری های اعصاب و روان

• عوامل وراثتی

کودکانی که سابقه یبوست در خانواده شان وجود دارد بیشتر در معرض ابتلا به یبوست هستند.

درمواردی ، اختلالات آناتومیک ، متابولیک یا گوارشی و برخی بیماری های زمینه ای مانند کم کاری تیرویید می توانند منجر به یبوست شوند.

روش های پیشگیری از یبوست در کودکان

شاید یکی از مهم‌ترین نکات برای کودکان؛ پیشگیری از بروز یبوست در آن‌ها است. برای پیشگیری از یبوست برای کودک موارد زیر را رعایت کنید:

• به کودکتان غذاهای غنی از فیبر بدهید. رژیم‌غذایی پرفیبر به کودکتان کمک می کند تا مدفوعی نرم داشته باشد. اگر کودکتان عادت به مصرف غذاهای پرفیبر ندارد، به صورت تدریجی میزان مصرف غذاهای پرفیبر را افزایش دهید؛ مثلا هرروز چند گرم از غذاهای فیبر دار به رژیم غذایی کودک اضافه کنید. میوه جات (آلو، گلابی)،سبزیجات (بروکلی)، حبوبات و غلات کامل (سبوس گندم بسیار موثر است) سرشار از فیبر هستند. میزان فیبر دریافتی را به تدریج افزایش دهید.
• غذاهای چرب را به حداقل برسانید.
• کودکتان را به خوردن اب تشویق کنید.صبح ناشتا یک لیوان آب به او بدهید.
• فعالیت بدنی منظم احتمال یبوست را کاهش می دهد.بازی هایی که با فعالیت بدنی همراه است را به عنوان سرگرمی انتخاب کنید. از مشغول کردن کودک با تلویزیون ، تبلت و تلفن همراه خودداری کنید.
• برنامه ی منظمی برای توالت رفتن کودک ترتیب دهید. مخصوصا بعد از هر وعده غذایی وی را تشویق کنید به توالت برود. اگر صندلی مخصوص یا ابزاری برای قراردادن زیر پای کودک فراهم کنید اجابت مزاج برایش آسان تر شده و می تواند اورا به دفع منظم تشویق کند.
• به کودکتان یادآوری کنید که احساس دفع مدفوع طبیعی خود را نادیده نگیرد. گاهی کودکان چنان در بازی غرق می شوند که متوجه احساس دفعشان نمی شوند یا برای ادامه بازی آن را نادیده می گیرند.
• کودکتان را حمایت کنید. تلاش هایش را مورد تشویق قرار دهید نه نتایج را. ممکن است کودک تلاش کند ولی موفق به دفع نشود، اورا نتشویق کنید تا به تلاشش ادامه دهد. وقتی دفع انجام می دهد به او پاداش دهید (هرگز از غذا و خوراکی برای پاداش استفاده نکنید)! پاداش ها می تواند کارت جایزه، برچسب، کتاب مصور یا بازی باشد. کودکتان را بخاطر عدم کنترل مدفوع تنبیه نکنید!!
• می توانید پاهای کودکتان را به داخل شکم خم کنید.
• ماساژ دادن شکم در جهت عقربه های ساعت به حرکات روده کمک می کند.

عوارض یبوست :

• زخم اطراف مقعد
• خروج روده از مقعد
• درد هنگام اجابت مزاج و خودداری از دفع مدفوع که منجر به چرخه معیوب می شود!

درمان یبوست

گرچه یبوست در کودکان شکایت شایعی است ولی معمولا نگران کننده و جدی نیست. درصورت مشاهده علائم زیر به همراه یبوست حتما به پزشک مراجعه کنید:

• تب
• خون در مدفوع
• بیشتراز دوهفته طول بکشد
• عدم توانایی خوردن و بی اشتهایی
• استفراغ
• عدم دفع گاز از دستگاه گوارش تحتانی
• کاهش وزن
• تورم شکم
• خروج بخشی از روده از مقعد

در این موارد ممکن است نیاز به انجام آزمایش خون، عکس برداری و بررسی های بیوفیزیولوژیک، نوار عصب و…باشد.

درمان خانگی یبوست:

• اگر علائم خطر در کودکتان مشاهده نمی شود از راهکارهای درمان خانگی استفاده کنید.
• آب سیب، الو و گلابی به کودکتان دهید.
• از شیاف و تنقیه استفاده نکنید.
• از مصرف خودسرانه داروهای مسهل خودداری کنید.
• با مشورت پزشک یا داروساز از فرآورده های  پسیلیومی می توانید استفاده کنید و برای طعم بهتر می توانید آن ها را با آب پرتقال ترکیب کنید.

منبع: گروه پزشکی مهرآفرین

منابع:

دستورالعمل کشوری خودمراقبتی در ناخوشی های جزئی WebMD Medescape,NHS