روشهایی که والدین برای تربیت فرزند خود به کار می گیرند، ریشه در نگرش‌ها و باورهای آنها دارد و بر این اساس معیارها و قوانینی را برای تربیت فرزندان وضع می کنند و بر اساس آن عمل می کنند.
شیوه سخت گیر (مستبدانه)
- در این شیوه پدر و مادر از بچه ها انتظار دارند از قوانین سخت گیرانه آن ها پیروی کنند.
- این قوانین فقط از طرف والدین ایجاد می شود و بچه ها حق انتخاب ندارند.
- عدم پیروی از قوانین مجازات دارد، این والدین هیچ استدلالی را برای قوانین خشک خود به فرزندان نمی دهند، و اگر فرزندان سوال نمایند فقط در پاسخ می گویند “از آنجا که من گفتم”….”آنچه من می خواهم”.
- آنها معتقدند که فرزند باید اختیار محدود داشته باشد.
- این والدین بسیار منظم و ساختارگرا هستند و اعتقاد دارند که فرزندان باید آنچه که والدین میگویند به علت درست بودن بپذیرند بدون آنکه هیچ گفتگویی داشته باشند.
- این پدر و مادر اطاعتگرا و موقعیتگرا هستند و اصولاً انتظارات و سفارشات خود را بدون توضیح ارائه و خواستار اطاعت از آنها هستند.
- این گروه از تکنیکهای قهری و تهدید استفاده میکنند.
- آنها غیر حمایت کننده هستند و به استقلال بچه ها اهمیت نمیدهند.
خصوصیات فرزندان والدین سخت گیر
- بچه های والدین مستبد گرایش به بداخلاقی دارند
- در ظاهر غمگین هستند
- تحریک پذیرند
- بدون هدف هستند و نظرشان نسبت به جهان اطراف خوشایند نیست
- فرزندان والدین استبدادی ثبات روحی و فکری ندارند و خودشان را بدبخت میپندارند
- زود ناراحت می شوند و در برابر فشارهای روانی آسیب پذیرند.
- آنها اغلب در اجتماع با بی کفایتی رفتار میکنند
- همیشه نگراناند که با دیگران مقایسه شوند
- در فعالیتها ابتکار عمل و خلاقیت ندارند
- و در مهارتهای ارتباطی ضعیفاند
شیوه سهلگیر (آزادی)
- یکی از ویژگی های این والدین فقدان تنظیم قوائد و قوانین در خانه میباشد. در واقع والدینی هستند که معتقدند محیطی گرم، آرام و پذیرا را برای فرزندان خود به وجود بیاورند. به همین دلیل خواسته ها و تقاضای کمی از آنها دارند و برکاری که فرزندانشان انجام میدهند کنترلی ندارند و حد و مرزی برای رفتار آنان قایل نمیشوند.
- بیش از حد به فرزندان خود آزادی میدهند و اشتباهاتشان را نادیده میگیرند.
- آنها فرزندان خود را در تصمیمگیریها کاملا آزاد میگذارند زیرا معتقدند که حمایت دلسوزانه همراه با فقدان محدودیتها از فرزند آنان فردی خلاق و متکی به نفس می سازد.
- این والدین رشد همه جانبه فرزندانشان را در نظر نمیگیرند.
- این والدین قواعد کمی را برای فرزندان خود در نظر میگیرند و توقع چندانی از آنها ندارند.
- از اینکه فرزندان از آنها اطاعت نکنند ناراحت نمیشوند و پرخاشگری در فرزندان را امری طبیعی میدانند.
- کودکان را بیش از حد لوس بار میآورند. تمام موانع بر سر راه کودک را از میان برداشته و نمیگذارند کودک با مشکلاتی که در سنین مختلف با آنها روبرو میشود، برخورد و خود، آنها را حل کند.
خصوصیات فرزندان والدین سهل گیر
- این کودکان هرگز یاد نمیگیرند که رفتار خود را کنترل کنند
- آنها روش مبارزه را یاد نگرفته و درآینده برای دفاع در برابر مشکلات و ناهمواریهای زندگی مهارت ندارند.
- فرزندان در چنین خانواده هایی دارای استقلال فکری و عملی نیستند و به سبب هرج و مرج، نوعی تزلزل روحی در این گونه خانواده ها به چشم می خورد. این تزلزل موجب بیبند و باری کودکان شده و سبب میشود آنان نسبت به زندگی احساس مسئولیت نکنند.
- از دیگر ویژگیهای این کودکان میتوان به اعتماد به نفس پایین، زود خشمگین شدن و واکنشگرا بودن اشاره کرد.
شیوه غفلت آمیز (طرد کننده) شیوه ی غفلت آمیز، روشی است که در آن، والدین در زندگی فرزندانشان دخالتی نمیکنند. این والدین بی تفاوت و رهاکننده هستند، نه توقعی از آنها دارند و نه عشق و محبت و پاسخگویی به نیازهای آنها دارند. خصوصیات فرزندان والدین غافل فرزندان والدین غافل احساس میکنند که بقیه جنبه های زندگی والدینشان برای آنها مهمتر از سرنوشت فرزندانشان است. فرزندان این گونه والدین از نظر اجتماعی، بی کفایت، در کنترل خود ضعیف و مستقلانه رفتار نمیکنند و انگیزه ای برای پیشرفت ندارند.
شیوه ی مسئولانه:
- این والدین قوانین واضح و روشنی وضع می کنند و اصول بنیادی قواعد و محدودیت هایشان را توضیح می دهند.
- هردو در مورد کارهای مربوط به زندگی مشترک با همدیگر مشورت میکنند
- به اقتضائات رشدی فرزندانشان در هر دوره سنی توجه کرده و متناسب با آنها عمل می کنند. مثلا در دوره کودکی به حس آزدی و در دوره نوجوانی به حس اختیار و استقلال نوجوان بسیار اهمیت می دهند. در اینصورت با فرزندان خود از همان کودکی نیز گفتگو میکنند، در مورد ساده ترین چیزها حتی خرید لباس او به عقیده اش توجه میکنند.
- آنها با نیازهای رشدی فرزندان کاملا سازگار هستند.
خصوصیات فرزندان والدین مقتدر و مسئول والدین مقتدر بچه هایی دارند که اغلب سازگار، خوشرو، مسئولیت پذیر و متکی به خود هستند و جهت گیری هایشان به سمت پیشرفت میباشد. به عبارت دیگر، کودکان و نوجوانانِ والدین مقتدر، اجتماعیتر، مستقلتر، فعال تر و موفق تر از کودکان و نوجوانان والدینی که دارای دیگر شیوه های فرزندپروری هستند، عمل میکنند و دارای انگیزه شناختی بالا و هدفگرا هستند .
بهترین شیوه:
بدیهی است شیوه مسئولانه بهترین روش تربیت فرزند است. زیرا والدین بجای توجه به خود و خواسته های خود، به زندگی و رشد فرزندانشان اهمیت می دهند. این گروه از والدین در هر دوره سنی به نیازهای فرزندان و اقتضائات رشدی آنها توجه ویژه دارند و عملکرد آنها کاملا در جهت رفع نیازهای فرزندان است. بنابراین بسیار مهم است که والدین با مطالعه و آگاهی بیشتر شیوه های تربیتی خود را با شیوه های مسئولانه منطبق کرده و سعی در فراهم کردن بستری مناسب برای رشد فرزندان داشته باشند.
نویسنده: مشاور و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان، سرکار خانم فاطمه شریفی